Skały
Skała - naturalny zespół minerałów wchodzących w skład skorupy ziemskiej powstały przez wpływ działania określonego procesu geologicznego. Skała może być złożona z wielu osobników jednego minerału - skała monomineralna, lub z wielu minerałów - skała polimineralna. Skały występują w formie skonsolidowanej (po diagenezie) lub nieskonsolidowanej (luźnej, sypkiej). Gleba nie jest traktowana jako skała.
Najczęściej stosowany w petrografii podział skał opiera się na ich genezie i obejmuje trzy główne grupy:
- skały magmowe,
- skały osadowe,
- skały metamorficzne (przeobrażone).
Ad 1. Skały magmowe
Skały magmowe swoje powstanie zawdzięczają zjawiskom wulkanizmu i plutonizmu, podczas których magma zastyga pod albo na powierzchni Ziemi (pod postacią lawy). Skały powstające pod powierzchnią Ziemi będą więc nazywane plutonicznymi, a powstające na jej powierzchni - wulkanicznymi. Skład obydwu będzie się różnił, ponieważ zastygająca lawa oddaje do atmosfery związki lotne (np. wodę), a więc nie mogą w niej powstawać minerały zawierające te związki. O tempie wzrostu kryształów decyduje też czas zastygania magmy.
Skały wulkaniczne mogą powstawać bezpośrednio z lawy (skały wylewne) lub z materiału gwałtownie wyrzuconego w powietrze przez wulkan (skały piroklastyczne). Najdrobniejsze cząstki skał piroklastycznych mogą krążyć w atmosferze przez wiele lat (przykładem wpływu pyłu piroklastycznego są anomalie pogodowe, obserwowane po wybuchu wulkanu Krakatau) opadają na Ziemię najczęściej już w postaci stałej. Do skał piroklastycznych zaliczyć można bomby wulkaniczne, pumeks, popioły wulkaniczne i tufy.
Skałami pośrednimi pomiędzy wulkanicznymi a plutonicznymi są skały żyłowe, które krystalizowały na niewielkich głębokościach, w otoczeniu starszych skał. Zależnie od głębokości powstawania, ich właściwości fizyczne są zbliżone do jednych bądź drugich. Miąższości skał żyłowych mogą się wahać od kilku centymetrów do kilku lub kilkuset metrów, a ich długość do kilku kilometrów.
Ad 2. Skały osadowe
Skały osadowe powstają w wyniku sedymentacji, czyli gromadzenia się materiału okruchowego, organicznego lub chemicznego i biologicznego w zbiornikach wodnych lub - rzadziej - w środowisku lądowym. Osady te podlegają następnie procesowi diagenezy, podczas której zmniejsza się odległość pomiędzy poszczególnymi składnikami osadu. Diageneza jest związana z cementacją - procesem, który polega na połączeniu składników spoiwem, którym najczęściej jest krzemionka, węglany, związki żelaza czy ił. Lityfikacja powoduje z kolei przejście ze skały luźnej do skały zwięzłej.
Minerały skałotwórcze skał osadowych to przeważnie skalenie, kwarc, ale również inne minerały, powstające w środowisku sedymentacyjnym (chalcedon, opal, kalcyt, dolomit, halit czy gips).
O wyróżnieniu podstawowych grup skał osadowych decyduje rodzaj osadzanego materiału. Z tego względu skały osadowe dzielimy na: okruchowe, organogeniczne, chemiczne i biochemiczne.
Ad 3. Skały metamorficzne
Skały metamorficzne tworzą się w wyników procesów metamorficznych oddziałujących na istniejące już formacje skalne. Działanie poszczególnych czynników metamorfizmu (temperatura, ciśnienie, roztwory hydrotermalne) jest uzależnione od głębokości, na których zjawisko to zachodzi, temperatury, ciśnienia, składu chemicznego i mineralnego skał wyjściowych oraz chemizmu wód (roztworów) dopływających z głębi ziemi.
Skład mineralny skał metamorficznych zależy od składu skał wyjściowych, a także czynników metamorfizmu.
Rozpoznawanie i opisywanie
W dalszej części zostanie przedstawione opisywanie i rozpoznawanie skał magmowych i osadowych. Skały metamorficzne zostały pominięte ponieważ jeszcze nie były jeszcze omówiane na ćwiczeniach z przedmiotu geologia.
