Rekonstrukcja detalu architektonicznego

Konserwacja detalu architektonicznego, zarówno zewnętrznego jak i wewnętrznego, od kilku dekad zdaje się przeżywać swój renesans. Dzieje się to za sprawą znacznego poszerzenia wachlarza możliwości materiałowych przeznaczonych do tego właśnie celu.

Pierwotnie konserwacja detalu architektonicznego koncentrowała się na odtworzeniu oryginalnego wyglądu elewacji, jednakże w związku ze wspomnianym zwiększeniem się opcji konserwatorskich dziś zauważa się niebezpieczną tendencję do „ubierania” elewacji w detal, którego tak naprawdę nigdy nie posiadały. Uwidacznia się to także w coraz częściej budowanych nowych obiektach, architekturą przypominających dworki lub pałace (gdzie zewnętrzny detal stanowi główny wystrój elewacji).

Wrocław, nieudany przykład rekonstrucji detalu architektonicznego

Stosowane na przestrzeni lat materiały do renowacji detalu architektonicznego wybierane były bardzo drobiazgowo, głównie z uwzględnieniem zamożności inwestora i rangi obiektu. Najtrwalszym, ale też najdroższym materiałem był kamień (głównie wapień i piaskowiec), który nawet po wielu latach swojego istnienia może być podziwiany w pełnej okazałości. Dominującym zaś tworzywem w większości renowacji była zaprawa – wapienna, gipsowa, stiukowa. Największa ilość takich detali zachowała się na XIX-wiecznych kamienicach w wielu miastach, które nie ucierpiały nadmiernie w trakcie wojny. Poza zniszczeniami wojennymi głównymi przyczynami obecnego stanu technicznego były brak bieżących konserwacji oraz ubytki w opierzeniach. Należy jednak wspomnieć tu także o ważnym i bardzo niekorzystnym, a jednocześnie praktykowanym na szeroką skalę zjawisku, jakim jest całkowite skucie detalu lub pokrycie go „cementowym barankiem”.

Materiały do detalu

Dzisiaj wiele obiektów dostaje swoje utracone ubytki, jednakże ze względu na wysokie ceny rynkowe, są one wykonywane z materiałów mało odpornych, z których najpopularniejszym jest gips. Oczywiste jest, że był on wykorzystywany powszechnie w trakcie pierwotnej budowy ze względu na łatwą obróbkę, jednakże stosowano go w połączeniu z innymi dodatkami, głównie wapnem (zwiększającym jego odporność na wodę). Nie mniej jednak wydaje się, że współcześni konserwatorzy nie uwzględniają faktu, że dawniej ludzkość nie miała do czynienia z kwaśnymi deszczami oraz innymi destrukcyjnymi środkami zawartymi dzisiaj w powietrzu i w wodzie. Należy zatem podkreślić, że dzisiejsze szeroko znane i stosowane tynki gipsowe są skuteczne jedynie w renowacji i konserwacji wnętrz i na suchych podłożach – skutkiem położenia zaprawy gipsowej w wilgotnym środowisku może być zmniejszenie pierwotnej wytrzymałości do 70%. W takich warunkach należy zadbać o inny odpowiedni materiał do odnowy detalu.

        Drugim co do powszechności materiałem renowacyjnym w tym zakresie jest cement. Używanie go jest również niewskazane (oraz krytykowane przez konserwatorów), gdyż powoduje negatywne efekty wizualne. Uzasadnieniem w stosowaniu cementu może być jedynie fakt, że jest on najbardziej trwałą substancją spośród pozostałych.

Aby mniej narazić zaprawię na zniszczenie i korozję, tworzy się ją z mieszanki gipsowej z niewielkim dodatkiem wapna i stiuku. Takie połączenie może też skutecznie przypominać marmury i przy tym być z powodzeniem wykorzystywane we wnętrzach.

 Jak wygląda konserwacja detalu architektonicznego?

     Podstawowym zadaniem konserwatorskim w konserwacji lub rekonstrukcji detalu architektonicznego są:

1. Wzmocnienie oraz zespojenie zmurszałego materiału rzeźbiarskiego.
2. Usunięcie nieudolnie wykonanych oraz nieodpowiednio zastosowanych elementów cementowych (lub innych naleciałości).
3. Powrót do właściwej formy i faktury poszczególnych elementów (uwzględniając użycie właściwych dla danej epoki materiałów i odpowiedniej techniki).

 Wzmacnianie struktury detalu

Jeśli chodzi o wzmocnienie, można wykonać je sposobami tradycyjnymi poprzez zalanie odpowiednio przygotowanymi zaprawami wapiennymi powierzchni oczyszczonej  (przepłukane pęknięcia i próżnie) lub, zamiast zapraw, używając pokostu lub sztucznych żywic (np. melaminowo-mocznikowych).

Nowoczesne metody polegają zaś na wewnętrznej interwencji w strukturę detalu za pomocą wzmocnienia żelbetowego, stalowego lub z włókien węglowych. Oczywistym jest, że narusza to zasadę minimalnej ingerencji w substancję zabytkową, jednakże w przypadku poważnych zniszczeń są to działania konieczne.

Przy wzmacnianiu elementów detalu architektonicznego czasem zachodzi konieczność osadzenia haków (zazwyczaj z brązu) w odpowiednio nawierconych otworach. Ważne jest, aby podczas wykonywania wzmocnień zabezpieczyć zewnętrzne warstwy rzeźbiarskie lub profile przed rozpadem. W tym celu wykonuje się prowizoryczne zamocowania lub negatywy gipsowe (unika się w ten sposób tzw. „rekonstrukcji na oko”).

Po odpowiednim wzmocnieniu rzeźby oczyszcza się ją z nawarstwień odsłaniając ewentualną polichromię, a następnie za pomocą podobnych zapraw przywraca się pełną formę.

Przy konserwacji i rekonstrukcji sztukaterii stosuję się także zasadę, która polega na pozostawianiu ubytków w rzeźbach kamiennych pełniących rolę świadectwa losów, zaś pełnym rekonstruowaniu formy w przypadku sztukaterii (pęknięcia i ukazanie wewnętrznej struktury materialnej dają niekorzystne efekty).

Pełnym zakończeniem poprawnego procesu konserwatorskiego jest zabezpieczenie powierzchni konserwatorskiej materiałem hydrofobowym (do tego celu służą m.in. specjalne tynki renowacyjne).

                

         

Detal architektoniczny na kamienicy przed i po rekonstrucji oraz konserwacji