Wspolczesne metody konserwacji
  Technologia prac konserwatorskich > Prace specjalne > Konserwacja ruin



Powiększ tekst:

Konserwacja ruin

        Ruina w ujęciu konserwatorskim, to obiekt będący ewidentnym obrazem działania czasu charakteryzujący się dążeniem do zespolenia z otaczającą przyrodą. W przypadku konserwacji takich form budowlanych należy liczyć się głównie z zasadą nieinterwencji, jednakże w praktyce nawet taka idea wiąże się z bardzo dużym nakładem pracy oraz z wieloma zabiegami technicznymi.

Konserwacja obiektu zaklasyfikowanego jako ruina obejmuje zabiegi dotyczące:

  1. Stanu obiektu, czyli odgruzowania, rekompozycji, uzupełnień lub nawet restytucji.
  2. Wzmocnienia i zabezpieczenia murów.
  3. Zagospodarowania terenu, które jest jednocześnie pewnym sposobem eksponowania obiektu.
  4. Urządzeń dodatkowych, służących celom ekspozycyjnym i gospodarczym.

 Ad.1.

Stan obiektu jedynie w znikomych przypadkach bywa zachowany bez zmian, tzn. jako zagruzowana ruina. Jest to głównie związane z pobudkami ideowymi, co oznacza, że niniejsze „gruzy” stanowią pomnik kataklizmu (wojny, trzęsienia ziemi, etc.). Przykładem mogą być ruiny Frauenkirche w Dreźnie sprzed restauracji przeprowadzonej w 2003 roku.

W większości przypadków zrujnowany obiekt wymaga odgruzowania, czy wręcz prac wykopaliskowych, mających znaczenie naukowe i odkrywcze, a także stwarzających warunki do poprawnego wykonania zabiegów związanych z przyszłą ekspozycją obiektu. W taki właśnie sposób powstały zjawiskowe pozostałości wielkich budowli w Ameryce Środkowej i Południowej, Dalekim i Bliskim Wschodzie, Włoszech i Grecji.

Należy pamiętać także o tym, że zieleń, oprócz wartości przyrodniczej i środowiskowej, pełni także znaczącą rolę w zagospodarowaniu terenu ruin. Działanie to jednak nie jest wyłączne, gdyż ta sama zieleń może wpływać destrukcyjnie na obiekt i często bywa usuwana.

Zagruzowanie zniszczonego obiektu może mieć wieloraki charakter:                                                                                                           Ruiny Frauenkirche w Dreźnie, stan przed konserwacją 
 


-        mogą to być zwalone ściany z ciosów lub kolumny złożone z segmentów, które w poziomej pozycji zachowują swój dawny układ skłaniający do architektonicznej rekompozycji tych fragmentów;

-        mogą być to masywne zwalone bloki ścian ceglanych czy też kamienia łamanego, które zawierają detal architektoniczny, a których usunięcie nie wchodzi w rachubę, pozostaje więc jedynie możliwość pozostawienia ich in situ lub próba dźwignięcia ich i ustawienia w odpowiednich miejscach;

-        mogą to być zwały gruzu kamiennego lub ceglanego, wśród których można znaleźć jedynie fragmenty detalu i materiałów do naprawy i konserwacji.

Ważną opieką należy otaczać zwłaszcza ruiny nowożytne, ze względu na to, że posiadają one dużo gorszą konstrukcję, tj. ściany wykonane są z lichej cegły o niezbyt starannym układzie i pokryte tynkami o wysokich walorach dekoracyjnych. W związku z tym są nietrwałe i ulegają szybkiej destrukcji. Najczęściej bywa tak, że obiekty względnie młode zostają odbudowywane, a nieraz też wyburzane.

 Ad.2.

Wzmocnienia i zabezpieczenia ruin polegają przede wszystkim na:

-        wzmocnieniu struktury

-        wzmocnieniu układu konstrukcyjnego

-        konserwacji lica muru.

Tradycyjną metodą wzmocnienia murów kamiennych, które wykazują ubytki spoiwa lub wyraźne spękania, są zastrzyki mleczka cementowego lub innych spoiw, a także przemurowywanie poszczególnych fragmentów. W zależności od potrzeb i możliwości ingerencji można stosować także kotwy, podłużne ściągi, a także włókna węglowe, które należą do jednych z nowocześniejszych działań w tym zakresie.

Powszechnym problemem w konserwacji ruin jest odpowiednie zabezpieczenie korony murów, która jest szczególnie narażona na niszczące wpływy atmosferyczne. Wówczas na szczególną degradację narażona jest wiążąca go zaprawa. Tradycyjny sposób polega na przemurowywaniu 2-3 wierzchnich zwietrzałych warstw poprzez rozebranie, oczyszczenie i ponowne ułożenie na mocnej i odpornej na działanie wody zaprawie (z domieszką środka uszczelniającego). Przemurowywanie wykonuje się zazwyczaj z tego samego materiału lub dobranego z ruin, opcjonalnie można wybrać materiał nowoczesny o lepszych właściwościach i większej trwałości.

Przy zabezpieczaniu korony zwraca się również także uwagę na takie aspekty, jak likwidacja drobnych zgłębień lub wnęk, w których może gromadzić się i swobodnie zamarzać woda, czy też umyślne wykonanie delikatnego nachylenia powierzchni korony, które umożliwiałoby swobodny spływ wody.

Wzmocnienie układów konstrukcyjnych, na które działają różne siły, w postaci resztek sklepień, naporu wiatru etc. polega na stosowaniu ściągów, kotew, rozpór lub podpór. Dawniej elementy te były wykonywane w postaci widocznej, ze względu na wyraźne rozróżnienie elementów pierwotnych od wtórnych. Dziś jednak panuje tendencja, że należy je jednak ukrywać, aby nie zakłócały wrażenia autentyzmu. Więc zamiast przypory buduje się żelbetowy słup wbudowany odpowiednio w starannie przygotowaną bruzdę w murze, zakrytą następnie autentycznym materiałem. Zamiast słupa mogą to być specjalne ścięgna sprężające, poziome kotwy, wieńce wiążące lub włókna węglowe. Jest to jednak nie rzadko działanie dyskusyjne, gdyż w znaczny sposób ingeruje w substancję zabytku.

 Ad.3.

Sposób zagospodarowania terenu i ekspozycja ruin wiąże się z wieloma stosowanymi metodami i zależy od krajobrazu, w którym ruiny się znajdują.

Można w tej kwestii rozróżnić dwie szkoły:


-        Szkoła włoska – stosuje w dużym stopniu rekompozycje, nawet z uzupełnieniem nowymi materiałami (wynika to z troski głównie o architekturę antyczną). Zagospodarowanie terenu ruin opiera się przede wszystkim na eksponowaniu fragmentów     dawnej nawierzchni i urządzeń, zaś w przypadku ich braku wykonuje się nawierzchnie i ścieżki pokryte grysikiem, ogrodzenia i trawniki. Uwzględnia się przy tym zieleń w formie drzew, krzewów i pnączy   jako element dekoracyjny w kompozycji ruin. 

Przykład włoskiej szoły konserwacji ruin - Forum Romanum

-        Szkoła angielska – zajmuje się niemal wyłącznie architekturą średniowieczną, głównie z kamienia. Podłożem i tłem dla ruin jest zielona płaszczyzna trawnika, bardzo dobrze utrzymanego i dostępnego do chodzenia dla zwiedzających. Mury ruin są konserwowane w stanie zastanym, bez uzupełnień i rekompozycji, a wszelkie wzmocnienia są ukryte. Całość przypomina niekiedy spreparowany eksponat na tle zielonego dywanu.


       Ruiny Lindisfarne Priory w Anglii jako przykład szkoły angielskiej

Szczególnym traktowaniem są objęte ruiny w krajach o surowym klimacie, gdzie stosowane są osłony zabytków w postaci przykryć lub zamkniętych pawilonów o współczesnych formach architektonicznych. Jest to zabieg dyskusyjny, przez wielu uważany za zbytnią przesadę w zabezpieczaniu ruin.

Często bywa również tak, że fragmenty zrujnowanych budowli bywają wkomponowane w większe budowle, tworząc przy tym efektowne zestawienia na zasadzie kontrastu, jednakże należy zaznaczyć, że przestają one być wówczas trwałą ruiną. Metody te mają szczególne zastosowanie w krajobrazie miejskim, ze względu na to, że pozwalają na lepszą ingerencję obiektu z otaczającą zabudową.

 
Ad. 4.

Do celów ekspozycji ruin służy także wiele różnorakich nowoczesnych urządzeń, m. in. oświetlenie, pomieszczenia dla obsługi zwiedzających (kasa, w.c., urządzenia techniczne, etc.). Odpowiednie rozplanowanie takiej infrastruktury bywa często dosyć kłopotliwe. Subtelne oświetlenie ruin wymaga umieszczenia lamp i reflektorów w ukryciu, np. we wnękach i załamaniach, zaś właściwe umieszczenie pomieszczeń gospodarczych musi być wykonane zgodnie z zasadą minimalnej ingerencji. Ogólną zasadą w tym zakresie jest eksponowanie przede wszystkim samego obiektu, a nie urządzeń i budynków pomocniczych.

Ważnym aspektem jest wykorzystanie ruin dla celów turystycznych. W tym wypadku skupia się głównie na udostępnieniu wież lub wyższych partii zachowanych murów na cele widokowe. (przykłady) Wiąże się to niewątpliwie z konstrukcją schodów i pomostów drewnianych bądź żelbetowych.



| Materiały dostępne na licencji Creative Commons. Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0
Copyright Agnieszka Defus & Paweł Proficz | 2011