Sztuka baroku jest odpowiedzią na m.in. kolonialny podział świata, absolutyzm władzy świeckiej oraz odbudowę wpływów Kościoła. Po zrywach reformacji (XV-XVI w.) Kościół Katolicki dąży do odzyskania dominacji poprzez blokowanie przepływu myśli antydogmatycznych (indeks ksiąg zakazanych), dewocję i fanatyzm religijny. Inkwizycja zwalcza wszelkie ruchy heretyckie i laickie. O wielkości Kościoła ma świadczyć monumentalna architektura sakralna, z bogactwem i przepychem wnętrz. Potwierdzeniem tryumfu instytucji kościoła ma być właśnie architektura baroku, również jego muzyka, malarstwo i dzieła innych dziedzin sztuki. Także monarchowie i możnowładcy czerpią z tych wzorów baroku, które niosą im splendor.
Rozróżnia się trzy fazy:
Materiały i konstrukcje w okresie baroku w zasadzie nie różnią się od renesansowych. Obok cegły murarskiej zmniejszającej grubość do 4+6 cm stosowana jest cegła jeszcze cieńsza - tzw. strychówka. Jawi się natomiast pewna nierzetelność materiału - np. zamiast odkuwania gzymsów i pilastrów z kamienia stosowano ich imitację z drewna, pokrytego warstwą wymodelowanego gipsu (czyli stiuku), z kolei oryginalny marmur zastępowano materiałem tańszym, naśladującym go.
Architektura korzysta z doświadczeń rzeźby i malarstwa iluzjonistycznego, fałszując perspektywę linearną i powietrzną. Świadomie zaciera się granice między rzeczywistością a złudzeniem. Rzeźby figuralne ukazywane są w ruchu lub w geście patetycznym. Efekt dynamizmu osiągano poprzez załamywanie belkowania, przerywanie gzymsów i tympanonów, skręcanie trzonu kolumn i grę światłocienia. Wrażenie oszałamiającego bogactwa uzyskiwano stosując liczne złocenia oraz wyłożenia materiałem szlachetniejszym (np. fornirowanie, inkrustacja), a także - zwielokrotnianie półkolumn i pilastrów oraz rozbudowaną ornamentykę jak np. kartusze, girlandy, zwisy roślinne, wstążki z kokardami, urny i wazony, ornament chrząstkowy, esownice i woluty.
Zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz eksponowano schody, zakładane niejednokrotnie na wygiętych rzutach.
Barok wprowadził do budownictwa dachy naczółkowe i mansardowe o załamanych połaciach. Nowością były lukarny o łuku koszowym, eliptycznym lub półeliptycznym. Natomiast wieże przykrywano hełmami o cebulastych kształtach.
W okresie baroku wykształcił się typ teatru publicznego z podkowiastą widownią otoczoną pierścieniem kilkupoziomowych lóż oraz głęboka sceną z wymiennymi dekoracjami. Jego schemat funkcjonalny z późniejszymi ulepszeniami obowiązuje praktycznie do dnia dzisiejszego.
W budownictwie pałacowym - w miejsce amfilad wprowadzono układy korytarzowe. Centralnie usytuowana sala reprezentacyjna miała wysokość dwu kondygnacji, z wysokimi oknami sięgającymi podłogi.
Kompleksy pałacowo-ogrodowe komponowano wzdłuż osi, przebiegającej przez dziedziniec, pałac i park. W parku wg wzorów francuskich - obok rabatów kwietnych przy poziomie terenu - nasadzano krzewy, przycinane następnie do formy stożka, kuli, labiryntu, a na obrzeżu - wyższe szpalery drzew. Przy alejach ustawiano rzeźby, altany, zakładano sztuczne potoki i sadzawki, budowano fontanny i kaskady wodne.
U schyłku baroku wykształca się jego odmiana, zwana rokoko. Wyróżniają go formy lekkie, nieregularne, subtelne oraz pastelowa kolorystyka, w której przeważa: kość słoniowa, lila, jasne odcienie różu, błękitu i zieleni oraz delikatne złocenia i srebrzenia. Architektura rokoko rozpoznawana jest przede wszystkim po dekoracjach i wystroju wnętrza. Oprócz rocailli występują zdobienia w formie gałązek i motywów chińskich. Rozwija się sztukateria i snycerstwo. Bryły budynków są rozczłonkowane, mają ścięte naroża i łamane dachy. Fasady już bez monumentalności zdobione są delikatnie dekoracją nawiązującą kształtem do muszli, girlandy, kwiatów i owoców. Gzymsy wież urozmaica często podwójne, przeciwbieżne, półkoliste wygięciem.
Wnętrza pomieszczeń rokoko utrzymywane są w jasnych odcieniach. Ich ściany dzieli się kompozycyjnie na pionowe pola, tzw. panneau - za pomocą stiukowych obramowań. Poszczególne pola wypełniają malowidła lub lustra. W przestrzeni pomieszczeń wstawia się delikatne, lekkie meble gięte oraz porcelanę z Miśni (Saksonia), Sevres (Francja) lub Korca (Wołyń).
Elementy zdobnicze:
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 3.0 Polska.