Uwarunkowania społeczno-gospodarcze:
- dalszy, gwałtowny rozwój przemysłu i komunikacji kolejowej - po wynalazku maszyny parowej,
- masowy napływ ludności wiejskiej do miast,
- bogacenie się kupców i przemysłowców.
Konsekwencją w architekturze jest bezkrytyczne powielanie wzorców, zapożyczanych z poprzednich epok, bez uwzględniania sprzeczności między nimi, a także - ówczesnych potrzeb funkcjonalnych i postępu techniki, chociaż obok tradycyjnych materiałów budowlanych wprowadza się miejscami stal, głównie w formie stropowych belek teowych lub dwuteowych albo policzków schodowych. Ma miejsce nagminne kopiowanie poprzednich styli, począwszy od gotyku -
czyli:
- neogotyk (neo - z łacińskiego: nowy),
- a dalej:
- neorenesans,
- neobarok,
- neoklasycyzm.
Rozróżnia się:
- eklektyzm historyczny (zwany historyzmem) - gdy dany styl powielany jest w miarę wiernie, bez wtrąceń obcych,
- eklektyzm romantyczny, łączący w ramach jednego obiektu różne style w sposób dowolny i przypadkowy, w rezultacie - zaprzeczając ich logice.
Naśladownictwo staje się powszechną regułą. Wartość budynku mierzy się bogactwem i przepychem dekoracji. W okresie eklektyzmu masowo produkowane były zdobienia z gipsu i zaprawy (odlewy) oraz z blach, zastępując nimi elementy dawniej odkuwane w kamieniu.
Eklektyzm - historyzm przyporządkowuje "neo-style" do obiektów w zależności od ich przeznaczenia:
- ratusze - przeważnie neogotyk, rzadziej style późniejsze,
- obiekty szkolnictwa akademickiego - neogotyk (nawiązanie do tradycji i wzorów budownictwa pierwszych uniwersytetów),
- obiekty szkolnictwa niższego i średniego - neogotyk i neorenesans (charakterystyczne zwłaszcza dla gmachów Cesarsko-Królewskiej Austrii),
- teatry, opery, filharmonie - neobarok,
- gmach sądów, banków czy muzeów - neoklasycyzm,
- rezydencje miejskie, pałace, kamienice - neorenesans, neobarok, secesja.
Przykłady budynków architektury historyzmu - eklektyzmu w Krakowie:
Neogotyk - Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego przy ul. Gołębiej 24
Neobarok - Teatr im. Juliusza Słowackiego
Neorenesans - dom Murdzeńskich przy ul. Szpitalnej 34
Neoklasycyzm (zmodernizowany) - dom Jana Kennera przy ul. Szpitalnej 38