Podstawowe definicje górnicze

Kopalnia jest przedsiębiorstwem przemysłowym powołanym w celu pozyskiwania ze złóż naturalnych lub ze zwałów, kopalin poddanych przepisom prawa górniczego, ewentualnie prowadzącym również ich uszlachetnianie lub przeróbkę.

Przedsiębiorstwo górnicze jest podmiotem posiadającym koncesję na prowadzenie działalności regulowanej prawem geologiczno-górniczym.

Koncesja górnicza - akt władzy państwowej uprawniający do wydobywania kopaliny, nadanie górnicze.

Nadanie górnicze - akt nadawczy, którym władza państwowa nadawała - czyli oddawała do eksploatacji pewną część złoża kopaliny osobie prywatnej lub spółce; w znaczeniu obszar górniczy.

Zakład górniczy jest wyodrębnionym technicznie i organizacyjnie zespołem środków służącym przedsiębiorcy do bezpośredniego wydobywania kopaliny ze złoża, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane oraz technologicznie związane z nimi obiekty i urządzenia przeróbcze.

Obszar górniczy (def. formalno-prawna, def. górnicza):
- przestrzeń stanowiąca jednostkę prawno-administracyjną wyznaczoną do prowadzenia działalności eksploatacyjnej przez określony zakład górniczy, niezbędny ze względu na wymagania techniki górniczej, właściwą lokalizację urządzeń i bezpieczeństwo robót oraz prawidłową gospodarkę złożem,
- pewna bryła górotworu kopalni wytyczona granicami na powierzchni i od tych granic sięgające prostopadle w głąb.

Teren górniczy - teren powierzchni objęty oddziaływaniem eksploatacji górniczej sięgającej poza obszar górniczy zasięgiem wpływów eksploatacji, np.:
- zasięg leja depresyjnego,
- strefa wstrząsów sejsmicznych,
- osiadanie terenu.

Surowiec mineralny - minerał lub skała wydobywana z ziemi, wprost, albo po przeróbce są użyteczne dla człowieka.

Minerał jest to pierwiastek lub związek chemiczny wchodzący w skład skorupy ziemskiej.

Skała jest to zazwyczaj mieszanina minerałów, np. granit jest mieszaniną trzech minerałów: kwarcu, skalenia i miki.

Kopalina użyteczna jest to nagromadzenie w skorupie ziemskiej minerałów, skał lub innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.

Surowiec mineralny uzyskujemy z kopaliny użytecznej, którą bezpośrednio lub po przeróbce wykorzystujemy w gospodarce.

Rudy są minerałami użytecznymi w postaci metali rodzimych lub ich związków chemicznych.

Skały płonne są to skały nie stanowiące bezpośredniego przedmiotu eksploatacji, w odniesieniu do eksploatacji uważane są za nieużyteczne, pośród nich zalegają złoża kopaliny użytecznej.

Przerosty są to warstwy skał płonnych lub ich wkładki zalegające między pokładem użytecznym albo wtrącone w pokład.

Złoże kopaliny jest to takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji gazowych i ciekłych, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.

Złoże pierwotne jest to naturalne nagromadzenie kopaliny użytecznej, której struktura i składniki nie uległy jeszcze zmianom.

Złoże antropogeniczne jest to sztuczne, utworzone przez człowieka nagromadzenie na powierzchni lub wewnątrz wyrobiska odkrywkowego minerałów i skał, których wydobywanie w okresie późniejszym może przynieść korzyść gospodarczą.

Złoże przemysłowe jest to złoże, które nadaje się do eksploatacji górniczej w obecnych warunkach technicznych z korzyścią dla gospodarki narodowej lub przynoszące efekty ekonomiczne.

Pokład jest to złoże zalegające na znacznej przestrzeni, ograniczone od góry i od dołu dwiema mniej więcej równoległymi płaszczyznami, stanowiącymi miejsce zetknięcia się pokładu ze skałami otaczającymi. Skałę zalegającą bezpośrednio nad pokładem nazywa sie stropem, skałę, na której spoczywa - spągiem. Strop jest górną powierzchnią pokładu a spąg jest dolną powierzchnią pokładu.

Wychodnia jest to obszar występowania jakiejś skały lub kompleksu skalnego na powierzchni terenu lub pod przykryciem zwietrzliny. Rozróżniamy wychodnię ukrytą i obnażoną.

Miąższość jest to odległość między górną a dolną powierzchnią złoża.

Grubość pokładu jest to najmniejsza odległość między stropem a spągiem w kierunku prostopadłym.

Grubość pokładu pozorna - rozróżnia się ją w zależności od sposobu odsłonięcia pokładu:
- grubość pozorną pionową mpu,
- grubość pozorną poziomą mp,
- grubość pozorną nachyloną ma.

Upad - kierunek linii prostopadłej do rozciągłości skierowanej w dół.

Wznios - kierunek linii prostopadłej do rozciągłości skierowanej w górę.

Linia rozciągłości powstaje z przecięcia stropu lub spągu z powierzchnią.

Azymut - kąt zawarty między kierunkiem północnym a kierunkiem rozciągłości zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Rozpoznanie złoża wymaga określenia:
1. Ogólnej charakterystyki terenu (rejonu) występowania złoża.
2. Geologicznej charakterystyki złoża.
3. Formy i budowy złoża.
4. Rodzaju i jakości kopaliny.
5. Granic złoża lub jego konturów.
6. Geologicznych i górniczych warunków wydobycia kopaliny.
7. Ilości kopaliny w złożu z podziałem na zasoby bilansowe i pozabilansowe.
8. Kategorii poznania zasobów.
9. Występowania kopalin towarzyszących.

Forma złoża określa geometryczny sposób jego ukształtowania, np. pokłady, soczewki.

Budowa złoża określa sposób jego ułożenia w skorupie ziemskiej (pofałdowania, uskoki, wymycia) oraz sposób rozmieszczenia kopaliny w złożu - składnika użytecznego w złożu.

Uwzględnia się więc przy rozpoznaniu złoża jego:
- stratygrafię,
- litologię,
- tektonikę,
- mineralizację.

Klasyfikacja morfologiczna złóż opiera się o podział ze względu na kształt złóż. Uwzględnia się stosunek wymiarów złóż w trzech kierunkach.

Złoża dzieli się na:
- złoża regularne:
- izometryczne (bryły podobne do kul) np. składy, soczewki, gniazda,
- słupowe (zbliżone do walców) np. słupy, pnie, kominy,
- płytowe (wydłużone w dwóch kierunkach) np. pokłady, żyły pojedyncze,
- złoża nieregularne, np. żyły złożowe.

Klasyfikacja górnicza uwzględnia kształt i sposób zalegania złoża.

Złoża foremne - złoża, które mają kształt regularny i odznaczają się stabilnością wymiarów. Do złóż foremnych należą:
- pokłady,
- żyły pokładowe (pojedyncze, proste),
- soczewki pokładowe,
- specjalne postacie złóż osadowych, słupy.

Złoża nieforemne - złoża o nieregularnych i skomplikowanych kształtach,
- warunki zalegania trudne do przewidzenia,
- dla rozpoznania złoża konieczność wykonania dużej ilości wyrobisk pomiarowych.

Nieregularności - zaburzenia w zaleganiu złóż.
W warunkach rzeczywistych forma zalegania złóż w większości przypadków ulega zniekształceniu w stosunku do definiowanych kształtów - powstają nieregularności w zaleganiu złóż.

Nieregularności dzielimy na:
- nieregularności pierwotne:
- powstają równocześnie z tworzeniem się złóż,
- są to zaburzenia sedymentacyjne,
- zalicza się do nich ścienieni, wyklinienia, rozszczepienia, zrastania i przerosty,
- nieregularności wtórne:
- powstają po utworzeniu złoża,
- są wynikiem działań górotwórczych (kurczenie, przemieszczanie, pękanie) lub niszczącym działaniem wody, lodowców lub atmosfery (erozja),
- zalicza się do nich pofałdowania, uskoki, nasunięcia, wyprasowania, zgrubienia i wymycia.

Zrozumienie tych zaburzeń obejmuje:
- zdefiniowanie poszczególnych rodzajów nieregularności,
- określenie przyczyn wywołujących zaburzenie,
- określenie podstawowych elementów i parametrów geometrycznych nieregularności z ustaleniem związków występujących pomiędzy poszczególnymi parametrami,
- określenie wpływu zaburzeń na przebieg eksploatacji ze szczególnym uwzględnieniem warunków bezpieczeństwa.