We Francji wśród wybitnych architektów-konserwatorów działających około połowy XIX wieku można wymienić Ludovica Viteta i Leona Merimee, jednak ten najważniejszy okres w rozwoju konserwatorstwa wiąże się z nazwiskiem Eugene Emanuel Viollet le Duc.

Jego dziełem jest długa lista odrestaurowanych obiektów na czele z katedrami w Paryżu, Chartres, Amiens, Reims, zamkami w Awinionie, Pierrefonds i fortyfikacjami Carcassonne. Stworzył on typ konserwatora zabytków, rozpowszechnionego w drugiej połowie XIX wieku w całej Europie, racjonalistycznego i wyposażonego w rzetelną i rozległą wiedzę historyczną oraz architektoniczną. Jego poglądy i zasady, uznawane lub zwalczane, stały się podstawą dyskusji na długi okres. W praktyce konserwatorskiej wypowiadał się on zdecydowanie za zasadą restauracji, uważając konserwatorskie działania za niewystarczające do ukazania wartości artystycznej zabytku. W zakresie technologii zalecał stosowanie najlepszych materiałów, zapewniających największą trwałość budowli. Spowodowało to oblicowywanie gotyckich elewacji twardą cegłą zbliżoną do klinkieru lub pokrywanie dachów specjalnie polerowaną dachówką. W swojej działalności przeceniał znaczenie sztuki średniowiecznej na niekorzyść innych form stylowych z okresów późniejszych, czego efekty widzimy do dziś.

Główną zasadą le Duc’a było: „restaurować budynek, to nie znaczy go utrzymywać, naprawić lub przerobić, to znaczy doprowadzić go do stanu kompletnego, który nawet być może nawet nigdy nie istniał w określonym czasie”. Zapoczątkował w ten sposób niebezpieczną metodę czystości stylowej, tzw. „puryzmu”, która rozprzestrzeniła się w całej Europie, a jej liczni naśladowcy zasłaniając się autorytetem mistrza poczynili wiele szkód.

Działalność purystów prędko została jednak uznanaza dyskusyjną i destruktywnie wpływającą na zabytkową architekturę. Pierwszy głos w tej sprawie zajął angielski filozof i esteta John Ruskin, który w swej pracy Siedem lamp architektury wystąpił przeciwko wszelkim działaniom restauratorskim, zalecając jedynie konserwacje. W swojej pracy głosił: „konserwujcie dobrze wasze zabytki, a nie zajdzie potrzeba ich restauracji”. Kontynuatorem tej dyskusji byli historycy sztuki Alois Riegl oraz Max Dworak Włoszech, gdzie propagatorami. Podobnie rzecz się miała we Francji i wemyśli anty-leducowskich byli Kamillo Boito i Gustavo Giovannoni.