Okno jest elementem spełniającym funkcję oświetlania i przewietrzania
pomieszczenia budynku. Składa się ono z kilka podstawowych elementów
kształtowanych bardzo różnie w zależności od stylu
architektonicznego
wśród których można wymienić między innymi:
- ościeżnicę – rama zamontowana w ścianie
- skrzydło okienne – ruchoma część mocowana do ramy
- wypełnienie – do XVII wieku błony okienne, obecnie szyby
Schamat XIX wiecznego okna przedstawia rysunek z wyszczególnionymi następującymi elementami:
- Ślemię
- Szprosy
- Słupek
- Próg
- Parapet
- Obramienie
- Ościeżnica
Nie tak dawno otwór okienny był swoistego rodzaju małym dziełem sztuki,
które integralnie tworzyło z budynkiem harmonijną całość. Obecnie okna
tworzy się jako element konstrukcyjny, która ma spełniać przede
wszystkim warunek funkcjonalności i ochrony przed utratą ciepła.
Podstawowym błędem jest zbyt okrojona lista wymagań właściwego organu
konserwatorskiego co do stolarki, która często sprowadza się tylko do
zachowania podziałów okna.
Warto zwrócić uwagę na powierzchnię ramiaków, sposób otwierania, rodzaj
materiału, detalu a nawet rodzaj stosowanego szkła, które obecnie
produkowane wyróżnia znaczna odrębność od szyb wykonanych tradycyjną
techniką.
Witryny
Witryna jest to okno wystawowe lokali usługowo-handlowych
zlokalizowanych na poziomie parteru. Początek witryn jako niewielkich
otworów w przyziemiach fasad kamienic przypada na XVII wiek. Chronione
były one szkłem, okiennicami bądź kutymi kratami, charakteryzowały się
nierzadko bujną rzeźbioną stolarką, która wraz z całością harmonijnie
wpisywała się w tę część elewacji budynku.
Dzisiaj ochrona i naprawa tych cennych zabytkowych witryn ma przed sobą
wiele zadań konserwatorskich, z których najważniejszym jest poprawne
kształtowanie otworu przy rozważnym użyciu nowoczesnych materiałów i z
uwzględnieniem spójności tego elementu architektonicznego z parterem
budynku, w którym się znajduje.
Wyjątkowo niesprzyjającym zabytkom zabiegiem jest znaczne powiększanie
otworów poprzez np. pozbywanie się cokołów i parapetów lub wręcz
wykuwanie nowych. W wieku XIX stało się modne wykonywanie dużych
witryn, które jednak dobrze wpisywały się w architekturę owych
kamienic.
Lukarny
Lukarną nazywane jest pionowe okno na połaci dachowej. Nazwa pochodzi z
Francji, gdzie owy element pojawił się już w gotyku. O istnieniu
lukarny często decydują względy użytkowe, powiększając i doświetlając
użytkową część poddasza. Jako element architektoniczny mają one na ogół
większy wpływ od okien, gdyż kształtują dach a przez to całą bryłę
obiektu. Obecnie częstym rozwiązaniem jest stosowanie okien połaciowych
który w znacznie mniejszy sposób ingerują w wygląd budynku.
Dawniej przy projektowaniu budynku lukarny starano się sytuować w
sposób przemyślany, tak aby miękko wpisywały się w bryłę. Dzisiaj
dobudowywane przy adaptacjach strychów często są artystycznie oderwane
od pozostałych elementów elewacji.